Korsak: Zaczęło się w Ostrołęce…

Warta honorowa Stowarzyszenia Strzelców Kurpiowskich. Fot. epowiatostrolecki.pl

Dziś mija 220. rocznica marszu Madalińskiego. Więcej informacji o wydarzeniach z udziałem generała Antoniego Madalińskiego opowie Grzegorz Korsak, nasz felietonista.

Sytuacja polityczna Rzeczpospolitej w drugiej połowie XVIII wieku

Konstytucja 3 Maja miała wzmocnić Rzeczpospolitą osłabioną rozbiorem z 1772 roku. To wydarzenie nie pozostało bez odpowiedzi ze strony państw zaborczych, szczególnie Rosji. Jej władczyni, caryca Katarzyna II miała swych zwolenników wśród części polskiej magnaterii przeciwnej jakimkolwiek reformom. Swój lojalizm w stosunku do carycy ukazywali poprzez zawiązanie konfederacji targowickiej, mającej na celu obalenie reform, szczególnie Konstytucji 3 Maja.

Działania targowiczan wsparła militarnie armia carska, w efekcie nastąpił drugi rozbiór RP, a reformatorzy, aby uniknąć represji ze strony targowiczan i zaborców udali się na emigrację, gdzie przygotowywali powstanie.

Przygotowania do powstania

Głównym ośrodkiem koncentrującym życie emigracyjne było Drezno i Lipsk. W tych miastach przebywał ,,triumwirat’’ przygotowywujący narodowy zryw. W jego skład wchodzili: gen. Tadeusz Kościuszko, Hugo Kołłątaj i Ignacy Potocki. Kościuszkę, ze względu na doświadczenia wojenne o niepodległość Stanów zjednoczonych, wyznaczono na dowódcę powstania.

Wybuch powstania i pierwsze sukcesy

Otto Adrejewicz Igelstrom, generał oraz ambasador rosyjski w Warszawie uzyskawszy informację o przygotowaniach do zbrojnego powstania wydał zarządzenie przyśpieszenia redukcji wojsk polskich (z 15 do 7,5 tyś.), przewidzianą uchwałami sejmu rozbiorowego w Grodnie. Decyzji tej nie podporządkował się dowódca stacjonującej w Ostrołęce I Brygady Kawalerii Wielkopolskiej, brygadier Antonii Madaliński, który nocą 12 marca 1794 r. wraz ze swoimi kawalerzystami wyruszył przez lasy do Przasnysza. Po drodze przyłączyli się do niego liczni ochotnicy z Puszczy Zielonej, uzbrojeni w samopały kosy i piki. Z ochotników, Madaliński utworzył oddział pieszy. Nad pozostałymi oddziałami brygady w Ostrołęce dowództwo objął wicebrygadier Michał Piotrowski, a w późniejszym okresie oddelegowany z Warszawy wicebrygadier Jan Henryk Dąbrowski.

Igelstrom zarządził pościg za zbuntowaną brygadą oraz wydał rozkaz koncentracji pod Warszawą wszystkich wojsk rosyjskich znajdujących się na terenie Polski. Podczas, gdy żołnierze rosyjscy opuścili Kraków, Kościuszko przybył do dawnej stolicy. Tutaj 24 marca w obecności mieszkańców i wojska, ogłasza akt powstania. W ciągu tygodnia zdołał skupić wokół siebie 4 tysiące regularnych żołnierzy i 2 tysiące kosynierów.

W tym czasie Prusy, drugi z zaborców, wywiązując się z wcześniejszych zobowiązań udzielają Rosjanom zbrojnej pomocy. Dnia 1 kwietnia od strony północnej podjęły próbę zdobycia Ostrołęki. Jej obrońcy zniszczyli jednak część mostu na rzece Narwi, co zmusiło Prusaków do wycofania się. Po tym fakcie, Prusacy próbowali nakłonić obrońców do współpracy, po odrzuceniu tej propozycji spalili resztę mostu i wycofali się.

Sukces również odniósł maszerujący w kierunku Warszawy Kościuszko. Dnia 4 kwietnia pokonał wojska rosyjskie pod Maciejowicami. Wieść o tym zwycięstwie zmobilizował do działania warszawskich mieszczan, którzy nie chcąc czekać na Kościuszkę 17 kwietnia pod wodzą szewca Jana Kilińskiego, chwycili za broń i rozgromili stacjonujące w Warszawie wojska rosyjskie.

Zwycięstwa wojsk powstańczych zaniepokoiły samego króla Prus, Fryderyka III Wilhelma, który osobiście objął dowództwo nad armią i ruszył na pomoc rosyjskim sojusznikom. Koncentracja dużych sił wojskowych szczególnie na terenie Puszczy Zielonej (wchłoniętej przez Prusy w czasie II zaboru) nie umknęła uwadze wywiadowi Kościuszki. W obliczu pojawienia się od ujścia rzeki Omulew do linii Biebrzy po Ossowiec dywizji pod dowództwem gen. Guntera, Kościuszko wysłał dla wzmocnienia obrony Ostrołęki w maju i czerwcu ponad 200 żołnierzy 500 pospolitaków i kilka armat. Do oddziałów wojskowych przyłączyli się także ochotnicy z miasta i okolic, a także dalszych miejscowości, takich jak Łomża, Nur i Różan. Ochotnicy odegrali wielką rolę w budowie umocnień fortyfikacyjnych szczególnie w rejonie Kępy Dzbenińskiej. Doskonałe przygotowanie miasta do obrony sprawiło, że kolejne próby jego zdobycia przez wojska pruskie nie powiodły się, a Ostrołęka stała się bazą wypadową dla oddziałów partyzanckich dowodzonych przez generała Andrzeja Karwowskiego do Puszczy Zielonej, Augustowskiej i Prus Wschodnich. Miejsce na odpoczynek mogły tu też znaleźć oddziały kawaleryjskie patrolujące linię Narwi. Zasługi obrońców Ostrołęki nie uszły uwadze Kościuszki, który awansował dowódcę obrony miasta Aleksandra Zielińskieg do stopnia generała majora.

Tymczasem w innej części kraju połączone siły prusko – rosyjskie pokonały powstańców w bitwach pod Szczekocinami i Chełmem, co zmusiło Kościuszkę do zgrupowania większości sił w Warszawie. W sierpniu wojska zaborcze przystąpiły do generalnego szturmu stolicy. Jednak wybuch powstania w Wielkopolsce zmusił Fryderyka III do wycofania się na zachód. Wycofali się też Rosjanie i stanęli na linii Pilicy. Kościuszko wykorzystał okazję i rozbił wroga w polu. Do starcia doszło 10 października pod Maciejowicami. Wojska powstańcze poniosły klęskę a ranny Kościuszko dostał się do niewoli. Inicjatywa militarna ostatecznie przechodzi w ręce zaborców. W drugiej połowie paździenika na Ostrołękę uderzają wojska rosyjskie gen. Romana Anrepa i zmuszają jej obrońców do wycofania się. Jednocześnie siły polskie zostały otoczone przez Prusaków w pobliskim Nowogrodzie i zmuszone do kapitulacji. Był to koniec walk powstańczych na tym terenie. Dnia 5 listopada wojska rosyjskie wkroczyły do Warszawy mordując cywilnych mieszkańców dzielnicy Pragi, a generał Wawrzecki uciekł ze stolicy, następnie 16 listopada dostał się do niewoli pod Radoszycami. Reszta wojsk ulega rozproszeniu. Powstanie upadło.

Skutki powstania

Powstanie Kościuszkowskie będące dla narodu polskiego wielką lekcją patriotyzmu, pomimo jego bohaterstwa zakończyło się klęską. Pokazało jednak światu, że Polacy tak łatwo nie dadzą się zniewolić silniejszym od siebie sąsiadom.

Rok później nastąpił III rozbiór Polski, w jego wyniku Ostrołęka jak i większość Mazowsza znalazła się w zaborze pruskim.

Grzegorz Korsak

Z okazji 220. rocznicy marszu Madalińskiego przy tablicy pamiątkowej odsłoniętej z okazji otwarcia mostu im. gen. Antoniego Madalińskiego 12 marca od godziny 12:00 odbyła się warta honorowa członków Stowarzyszenia Strzelców Kurpiowskich.